Τρίτη 31 Μαΐου 2011

5) Σκέψεις γύρω από τον παραγωγικό και επαγωγικό συλλογισμό

-Ο έλεγχος εάν ένας συλλογισμός είναι παραγωγικός ή επαγωγικός είναι ένα δύσκολο έργο. Για να διευκολυνθούμε πρέπει να έχουμε υπόψη  μας αυτά που λένε οι ειδικοί. Από αυτά που λένε, μπορούμε ίσως να δημιουργήσουμε κάποιες τεχνικές ελέγχου και σε περίπτωση αμφιβολιών να χρησιμοποιούμε όχι μόνον μια, αλλά περισσότερες.

Οι τεχνικές ελέγχου:
Α- Εάν ο συλλογισμός πηγαίνει από το γενικό στο ειδικό είναι σε πολλές αλλά όχι σε όλες τις περιπτώσεις παραγωγικός. Αλλιώς είναι επαγωγικός. (Η τεχνική αυτή ίσχυε λανθασμένα για όλες τις περιπτώσεις. Όπως μας λένε όμως οι ειδικοί ισχύει για ορισμένες μόνο περιπτώσεις).
Β- Εάν όλες οι προκείμενες είναι παραδεκτές αλήθειες, ο συλλογισμός είναι παραγωγικός (γιατί δεν μπορεί να βγει πιθανό συμπέρασμα, αφού υποχρεωτικά θα βγει βέβαιο που σηματοδοτεί παραγωγικό συλλογισμό). Εάν κάποια είναι μη παραδεκτή από όλους αλήθεια αλλά μόνον από ορισμένους, ή μόνο πιθανή, τότε ο συλλογισμός είναι επαγωγικός.
Γ- Μια άλλη «τεχνική» είναι «η γνώση του πού χρησιμοποιούμε παραγωγικούς συλλογισμούς».
-Τους παραγωγικούς τους χρησιμοποιούμε στα θεωρήματα των μαθηματικών και σε θέματα φυσικής, χημείας και άλλων θετικών επιστημών που έχουν λυθεί. Για όλα αυτά υπάρχουν αποδείξεις (προκείμενες), γιατί ακριβώς έχουν λυθεί, που μπορούμε κι εμείς να τις χρησιμοποιήσουμε και να κάνουμε παραγωγικό λόγο. Αφού μάθουμε δηλαδή με τα διάφορα μαθήματά μας τις αποδείξεις, μετά είμαστε σε θέση γι’ αυτά τα θέματα να κάνουμε παραγωγικούς συλλογισμούς (να λύνουμε λόγου χάρη ασκήσεις μαθηματικών που στηρίζονται σε θεωρήματα, όπως και ασκήσεις φυσικής, χημείας και όλων των άλλων θετικών επιστημών).
-Τους παραγωγικούς συλλογισμούς όμως τους χρησιμοποιούμε και σε θεωρητικά ζητήματα  για θέματα που έχουν εξιχνιαστεί και λυθεί. Αποκτούμε τις γνώσεις με τη δευτεροβάθμια εκπαίδευσή μας και με άλλους τρόπους (πχ μέσα από εκλαϊκευμένα περιοδικά), και χρησιμοποιούμε αυτές τις γνώσεις, τις προκείμενες που μας δίνουν αυτές οι γνώσεις, για παραγωγικούς συλλογισμούς. Πχ από την ιστορία ξέρουμε ότι βία υπήρχε πάντα, οπότε μπορούμε οποιαδήποτε στιγμή να αποδείξουμε παραγωγικά ότι βία υπήρχε πάντα, από τη γραμματική  γνωρίζουμε το ρόλο του ρήματος (και μπορούμε να μιλήσουμε με βεβαιότητα γι' αυτόν) ή ότι το ουσιαστικό διαφέρει από το επίθετο, από το συντακτικό ότι η πρόταση συντάσσεται έτσι και αλλιώς, ή ότι οι κρίσεις χωρίζονται σε αυτό και εκείνο το είδος, από τη φιλοσοφία ότι ο συλλογισμός αποτελείται από προκείμενες και συμπέρασμα, κτλ, κτλ.
-Τους παραγωγικούς συλλογισμούς τους χρησιμοποιούμε και για κοινωνικά θέματα που στηρίζονται πάνω σε αξιώματα. Τέτοια αξιώματα είναι πολλοί  νόμοι που αφορούν την ηθική και το δίκαιο (το δίκαιο που σχετίζεται βέβαια με πάρα πολλά θέματα που ανήκουν σε πολλούς και διάφορους κλάδους, όπως πχ στην οικονομία). Τα αξιώματα/ νόμοι πάντως διαφέρουν από κοινωνία σε κοινωνία ή και από εποχή σε εποχή. Πχ για τις δουλοκτητικές κοινωνίες ο δούλος ήταν πράγμα και η θανάτωσή του δεν είχε συνέπειες για τον αφέντη. Για ορισμένες μωαμεθανικές χώρες το να μη φορά μπούργκα η γυναίκα είναι, νομίζω, ποινικό αδίκημα, ενώ για τις βουδιστικές κοινωνίες όχι, για ορισμένες δυτικές κοινωνίες η φοροδιαφυγή είναι ποινικό αδίκημα και ο αυτός που φοροδιαφεύγει τιμωρείται αυστηρά με φυλάκιση, ενώ για άλλες η φοροδιαφυγή είναι φορολογικό αδίκημα που επιφέρει χρηματική μόνο ποινή. (Οι δικαστές, ας πάρουμε αυτούς ως παράδειγμα, στηρίζονται πάνω στο αξίωμα/ νόμο της χώρας τους, τον θεωρούν ως προκείμενη και με δεύτερη προκείμενη την πιστοποίηση ότι διαπράχθηκε ή όχι το αδίκημα, βγάζουν το παραγωγικό συμπέρασμα, την απόφαση δηλαδή, να τιμωρηθεί ή να αθωωθεί ο κατηγορούμενος).

-Ο κατάλογος του πότε έχουμε παραγωγικούς συλλογισμούς πρέπει α) να συμπληρωθεί για να αποτελέσει ένα πραγματικό βοήθημα για όλους μας, και ιδιαίτερα για τους φιλόλογους που έχουν έργο να βάζουν ασκήσεις με συλλογισμούς στους μαθητές και να ελέγχουν τις απαντήσεις τους. Εδώ έδωσα κάποιες λίγες σκέψεις για έναν τέτοιο κατάλογο. Και β) πρέπει να υπάρχει και κατάλογος πότε χρησιμοποιούμε επαγωγικούς συλλογισμούς, και με έναν τέτοιο κατάλογο θα ασχοληθώ παρακάτω, που φυσικά πρέπει να συμπληρωθεί ή να διαφοροποιηθεί, ή απλοποιηθεί, και γενικά να βελτιωθεί.

Δ)-Μια  άλλη «τεχνική», το δείγμα, είναι και αυτή πολύ χρήσιμη. Κυρίως, γιατί πολλοί πομποί λόγου (πχ συγγραφείς) παρουσιάζουν τις προκείμενές τους σαν να προέρχονται από το σύνολο της κοινωνίας και τα επαγωγικά συμπεράσματά τους ως βέβαια, ως αποτέλεσμα δηλαδή παραγωγικού συλλογισμού, ενώ μια προσεκτικότερη ματιά δείχνει ότι τα συμπεράσματά τους στηρίζονται σε δείγμα. Μάλιστα, ορισμένες ή και πολλές φορές, σε δείγμα μονόπλευρο. Αλλά συλλογισμός που στηρίζεται σε δείγμα είναι επαγωγικός. Οι ειδικοί μάλιστα, τον αποκαλούν όταν στηρίζεται σε μονόπλευρο δείγμα, επαγωγικό παραλογισμό.
(Να σημειωθεί ότι, αντίθετα, πολλοί συγγραφείς τα επαγωγικά συμπεράσματά τους, χρησιμοποιώντας κατάλληλες λέξεις που δείχνουν αμφιβολία και πιθανότητα, τα παρουσιάζουν όπως πρέπει, δηλαδή ως επαγωγικά: πχ η ποίηση μπορεί να χωριστεί αδρομερώς σε επική, λυρική και δραματική) 
-Επαγωγικούς κάνουμε για όσα πάμπολλα θέματα φυσικής, χημείας, και άλλα που ανήκουν στις θετικές επιστήμες, δεν έχουν λυθεί, για όσα υπάρχουν κάποιες ενδείξεις, ή απλώς υποθέσεις, αλλά όχι αναντίρρητες αποδείξεις.
-Επαγωγικούς κάνουμε και για όσα θέματα ηθικής και δικαίου δεν διέπονται από ρητούς νόμους/αξιώματα.
-Επαγωγικούς κάνουμε και για θέματα αισθητικής. Οι αισθητικές κρίσεις είναι υποκειμενικές, δεν βασίζονται σε όλους αλλά μόνον στο άτομό μας ή σε λίγους που ανήκουν στην ίδια «σχολή» με μας. Εξαίρεση αποτελούν οι αισθητικές κρίσεις που τις έχουν επεξεργαστεί οι αιώνες και στις οποίες συμφωνούν όλοι ειδικοί και μη ειδικοί, και που αποτελούν «αποδεκτές αλήθειες», πχ οι κρίσεις για τους υπέροχους ψαλμούς του Δαβίδ, για το αρχιτεκτόνημα της Αγίας Σοφίας, για τα αριστουργήματα του Σαίξπηρ, για τη Μόνα Λίζα του Λεονάρντο Ντα Βίντσι, για τις μουσικές συνθέσεις του Μότσαρτ, για την ποίηση του Ραμπιντρανάθ Ταγκόρ (Rabîndranâth Tagore,  και για χιλιάδες άλλα έργα// κρίσεις που χρησιμοποιούνται για παραγωγικούς συλλογισμούς.
-Επαγωγικούς συλλογισμούς κάνουμε και όταν χρησιμοποιούμε το συναίσθημα, γιατί στηρίζονται στο τι νιώθουμε ο καθένας ως άτομο, ή ως κοινωνική ομάδα. Εξαίρεση ίσως να αποτελούν συναισθηματικές κρίσεις «για τον πόνο της μάνας που χάνει το παιδί της», για «τη χαρά από την επιστροφή του ξενιτεμένου» και κάποιες άλλες λίγες παρόμοιες, που είναι οι ίδιες για όλους τους λαούς και για όλες τις εποχές.
-Επαγωγικούς συλλογισμούς κάνουμε για να εξάγουμε αξιολογικές γενικά κρίσεις. Που είναι διαφόρων ειδών, από τις κρίσεις για χαρακτήρες ατόμων/ προσώπων, από τις κρίσεις για ιστορικά γεγονότα, για καταστάσεις πολιτικές μέχρι αυτές που ονομάσαμε προηγουμένως αισθητικές κρίσεις. Μια τέτοια κρίση για να ενταχθεί στη χορεία των παραδεγμένων από όλους αληθειών, έχει ανάγκη από την αποδοχή των αιώνων. Έτσι οι αιώνες αποφάνθηκαν με βεβαιότητα ότι ένα από τα λίκνα του πολιτισμού είναι η αρχαία Βαβυλώνα, άλλο η αρχαία Αίγυπτος, τρίτο η Ιουδαία και η Παλαιστίνη, τέταρτο . . . κτλ.  
===========
Προσθήκη 2/6/2011: Πολύ χρήσιμη για πληθώρα περιπτώσεων, γι' αυτό και σημαντική, βρίσκω τη μέθοδο "του συμπερασμού προς την καλύτερη εξήγηση- ή απαγωγή". Μας βοηθάει να καταλάβουμε αμέσως ότι ένας τέτοιος συλλογισμός- όπως αυτός που αναφέρεται εκεί όπου παρατίθεται αυτή η μέθοδος- που τον συναντάμε καθημερινά στις εφημερίδες, στις τηλεοπτικές συζητήσεις, σε σοβαρές περιπτώσεις αλλά και σε διηγήματα,μυθιστορήματα κλπ, είναι επαγωγικός. Παλαιότερα για να εξηγηθεί ένας τέτοιος συλλογισμός λέγονταν από τους συγγραφείς, φιλόλογους και λοιπούς διανοητές, πολλά και διάφορα ασαφή. Πχ "εκφράζετε μιαν εντύπωση γι' αυτό που παρατηρήσατε, κάνετε δηλαδή μιαν υπόθεση που ξαφνικά πλάθετε στο μυαλό σας, υπόθεση που στηρίζεται πάνω σε μια πολύχρονη εξάσκηση επαγωγικού και παραγωγικού συλλογισμού". 

(Διαβάζω από το βιβλίο του Φ.Β. Καργόπουλου: Για τον Peirce* ότι, η απαγωγή είναι ο μόνος τρόπος που προοδεύει η επιστήμη . . . και (παρακάτω) o Gilbert Harman ** έχει προσφέρει επιχειρήματα ότι όλα τα είδη επαγωγής, και ειδικότερα η γενίκευση, είναι κατά βάση απαγωγές).

Υποσημειώσεις( από τη Βικιπαιδεία):
* Peirce (1839 -1914) αμερικανός φιλόσοφος, επιστήμων της λογικής, μαθηματικός.
** Gilbert Harman (1938- ) σύγχρονος αμερικανικός φιλόσοφος , διδάσκει στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον

==========.

Τα ιστολόγιά μου




    Αναρτήθηκε από στις
    Ετικέτες

    Δεν υπάρχουν σχόλια:

    Δημοσίευση σχολίου

    Εγγραφή σε: Σχόλια ανάρτησης (Atom)