Κυριακή 24 Αυγούστου 2014

15) Πόσες οι προκείμενες σε συλλογισμό

Από πόσες προκείμενες μπορεί να αποτελείται ένας συλλογισμός;
- Να τι αναφέρει γι’ αυτό το ερώτημα το βιβλίο των εννέα φιλοσόφων του πανεπιστημίου Πίτσμπουργκ των ΗΠΑ «Εισαγωγή στη φιλοσοφία της επιστήμης, Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης, επανέκδοση 2001, στη σελίδα 8:
- «Μπορεί να υπάρχουν μια ή περισσότερες προκείμενες ∙ δεν απαιτείται ένας πάγια καθορισμένος αριθμός προκείμενων».
- Να σημειώσω, μάλιστα ότι αφήνει να εννοηθεί, ότι αυτό ισχύει και για τους παραγωγικούς και για τους επαγωγικούς συλλογισμούς, γιατί πουθενά δεν λέει ότι αφορά μόνο στους παραγωγικούς ή μόνο στους επαγωγικούς συλλογισμούς.
- Τώρα, ας δούμε πιο λεπτομερειακά τι λένε γενικά τα βιβλία, πρώτα για τους Παραγωγικούς και αμέσως μετά για τους Επαγωγικούς συλλογισμούς. Στο τέλος θα σημειώσω μερικές παρατηρήσεις μου.

Α) ► ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΥΣ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΥΣ
-1α, Το ενθύμημα έχει μια προκείμενη (και συμπέρασμα που προηγείται από την προκείμενη): πχ «ο Σωκράτης ήταν θνητός, γιατί ήταν άνθρωπος».
- 1β, Ο άμεσος συλλογισμός έχει επίσης μια προκείμενη (και συμπέρασμα): Πχ «Υποστηρίζετε ότι δεν είναι όλες οι επικερδείς εργασίες έντιμες/ άρα δέχεστε ότι υπάρχουν επικερδείς εργασίες ανέντιμες».
- 2, Ο κατηγορικός συλλογισμός έχει (συνήθως θα πω) δυο προκείμενες (και συμπέρασμα): Πχ «όλοι οι άνθρωποι είναι θνητοί/ ο Σωκράτης ήταν άνθρωπος/ άρα ήταν θνητός». Το ίδιο συμβαίνει όπως λένε τα εγχειρίδια της Λογικής και με τους υποθετικούς συλλογισμούς, όπως και με τους διαζευκτικούς. Και αυτοί αποτελούνται (συνήθως) από δυο προκείμενες (φυσικά, και από συμπέρασμα).
- 3, Και η έκπληξη: Υπάρχουν και παραγωγικά επιχειρήματα χωρίς καμία προκείμενη. Αυτό το εκπληκτικό σημειώνεται σε υποσημείωση στη σελίδα 8 στο βιβλίο των εννέα φιλοσόφων που προανέφερα. Με άλλα λόγια, λέει το βιβλίο ότι υπάρχει περίπτωση να πούμε ή να γράψουμε ένα παραγωγικό συμπέρασμα, χωρίς να το υποστηρίξουμε με κάποια προκείμενη. Επειδή στο σημείο αυτό το βιβλίο δεν παραθέτει παράδειγμα, ας πω εδώ ένα δικό μου: «κατανάλωση είναι η χρησιμοποίηση αγαθών και υπηρεσιών που παράγουν οι άλλοι». *1
  - 4, Παραγωγικός κατηγορικός συλλογισμός με τρεις προκείμενες : «Βία υπήρχε στην αρχαιότητα με τη μορφή της δουλείας,/ στον μεσαίωνα με τη μορφή της ιεράς εξέτασης,/ και στη μετέπειτα εποχή μέχρι σήμερα ως αποικισμός, ναζισμός, φασισμός, σταλινισμός και γενικά ιμπεριαλισμός / άρα βία υπήρχε πάντα, τουλάχιστον στην ιστορική εποχή».
- 5, Παραγωγικός κατηγορικός συλλογισμός με το Παραγωγικό- νομολογικό μοντέλο *2 (ή «μοντέλο του επικαλύπτοντος νόμου- covering-law model με τέσσερις προκείμενες (και με συμπέρασμα). Παράδειγμα που αναφέρεται στο παραπάνω βιβλίο, στη σελίδα 14:
«Η στροφορμή οποιουδήποτε σώματος που ο ρυθμός περιστροφής του δεν μεταβάλλεται παραμένει σταθερή/ η αθλήτρια του καλλιτεχνικού πατινάζ που βλέπουμε αυτή τη στιγμή στο παρκέ, δεν αλληλεπιδρά με οποιοδήποτε εξωτερικό σώμα με τρόπο που να μεταβάλλει τη γωνιακή της ταχύτητα/ η αθλήτρια περιστρέφεται/ η αθλήτρια μειώνει τη ροπή αδράνειάς της τραβώντας τα χέρια της προς το σώμα της/ (άρα), ο ρυθμός περιστροφής της αθλήτριας αυξάνεται».
              
Β)► ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΠΑΓΩΓΙΚΟ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟ
- Η διατύπωση «μπορεί να υπάρχουν μια ή περισσότερες προκείμενες ∙ δεν απαιτείται ένας πάγια καθορισμένος αριθμός προκείμενων» που κάνει γενικά για τους συλλογισμούς το βιβλίο των εννέα φιλοσόφων, αφήνει να εννοήσουμε ότι υπάρχουν και επαγωγικοί συλλογισμοί με μια, με δυο ή με περισσότερες προκείμενες.
- 1, Επαγωγικός συλλογισμός με μια μόνον προκείμενη: «αν υπάρχει νερό στον Άρη, πιθανόν να υπάρχει ζωή». = τύπος "αν Α, τότε πιθανόν Β".
-Επαγωγικός συλλογισμός επίσης με μία προκείμενη; 
(Από τη σελίδα 80 του βιβλίου Εισαγωγή στη φιλοσοφία της Επιστήμης, των εννέα φιλοσόφων, έκδοσης των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης, σε ελεύθερη διατύπωση):
-Αν από δείγμα σφαιριδίων (που τραβάμε από ένα δοχείο γεμάτο με σφαιρίδια κόκκινα, κίτρινα, μπλε), ποσοστό Χ είναι κόκκινα,/ συνάγουμε το συμπέρασμα ότι κατά προσέγγιση το ποσοστό Χ ισχύει για το σύνολο των σφαιριδίων του δοχείου.
-(Η μέθοδος αυτή που ονομάζεται μέθοδος με απαρίθμηση, αν χρησιμοποιηθεί όπως αναφέρεται στο βιβλίο σε όλο και μεγαλύτερα δείγματα, οφείλει τελικά να δώσει συμπεράσματα που θα είναι κατά προσέγγιση σωστά). 
- 2 Τα παραπάνω σε συλλογισμό με δυο προκείμενες:
"Το δοχείο που έχουμε μπροστά μας περιέχει ένα μεγάλο αριθμό σφαιριδίων με τρία χρώματα/ από ένα τυχαίο δείγμα σφαιριδίων που παίρνουμε, ποσοστό Χ είναι κόκκινα/ άρα το σύνολο περιέχει κόκκινα σφαιρίδια σε ποσοστό κατά προσέγγιση Χ".        

3-Επαγωγικός συλλογισμός με τρεις προκείμενες:
Παράδειγμα :  Σχεδόν όλες οι περιπτώσεις στρεπτοκοκκικής μόλυνσης θεραπεύονται γρήγορα με πενικιλίνη/ η Ελπινίκη είχε τέτοια μόλυνση/ η Ελπινίκη έτυχε αγωγής με πενικιλίνη/ (άρα) η Ελπινίκη μάλλον θα αναλάβει γρήγορα.
-(Το παράδειγμα είναι από το βιβλίο των 9 φιλοσόφων, σελ. 25.  Το είδος αυτό ονομάζεται Επαγωγικό- Στατιστικός συλλογισμός. Εξηγεί επιμέρους συμβάντα υπάγοντάς τα σε  στατιστικούς νόμους, Το βιβλίο αναφέρει και τα εξής : Εδώ το επιχείρημα έχει τρεις προκείμενες. Η πρώτη προκείμενη είναι στατιστικός νόμος, ενώ οι άλλες δυο προκείμενες διατυπώνουν γεγονότα αληθή.
 
-4, Μάλιστα ο αριθμός των προκείμενων μπορεί να είναι πολύ μεγάλος.
Έτσι, ο Παπανούτσος λέει στη σελίδα 172 της ‘Λογικής’ του «αν όλα τα γνωστά μας σήμερα μέταλλα φτάνουν στον υποθετικό αριθμό 387 και κατορθώσουμε να διαπιστώσουμε ότι τα 312 από αυτά θερμαινόμενα διαστέλλονται», μπορούμε να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι όλα τα μέταλλα έχουν αυτήν την ιδιότητα.
- Στην περίπτωση αυτή θα χρησιμοποιήσουμε 312 προκείμενες. (Και το ποσοστό πιθανότητας να είναι σωστό το συμπέρασμα θα είναι 312/387, πολύ κοντά δηλαδή στο 100%).
- Όταν όμως έχουμε πολλές ομοειδείς προκείμενες, τις συμποσούμε συνήθως σε μια, πχ: "Από τη διαπίστωση ότι 312 γνωστά μέταλλα που εξετάσαμε θερμαινόμενα διαστέλλονται, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι μάλλον όλα τα μέταλλα, και τα άγνωστά μας δηλαδή, θερμαινόμενα διαστέλλονται".

Γ)-► ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ:
-Για τους παραγωγικούς συλλογισμούς, ενθύμημα, άμεσο συλλογισμό, κατηγορικό, υποθετικό και διαζευκτικό βλέπε ‘Λογική’ Ε. Παπανούτσου, φυσικά και σε άλλα εγχειρίδια.
-Τον παραγωγικό συλλογισμό που δεν συνοδεύεται από καμιά προκείμενη, μπορούμε να τον ονομάσουμε ατελή (ή ιδιότυπο συλλογισμό) και την παράγραφο που τον περικλείει, ατελή ή ιδιότυπη  παράγραφο. Πολλές φορές συναντάμε σε αποδεικτικά κείμενα (ή σε κείμενα με λόγο πειθούς, ή με στοχαστικό λόγο) ένα μικροκείμενο, μια παράγραφο, που περιλαμβάνει περισσότερα από δυο ατελή/ιδιότυπα συμπεράσματα, σχετικά μεταξύ τους. Την παράγραφο αυτή μπορούμε να την ονομάσουμε «πολλαπλή με ατελείς ή ιδιότυπη πολλαπλή παράγραφο».
- Για τον ατελή/ιδιότυπο  συλλογισμό να πω ακόμα τα εξής: Γιατί γράφει μερικές φορές ο πομπός του λόγου ένα συμπέρασμα χωρίς καθόλου αποδεικτικές; Γιατί θεωρεί ότι το συμπέρασμα είναι πολύ γνωστό και επομένως δεν χρειάζεται να το υποστηρίξει, ότι ο δέκτης του λόγου του θα το αποδεχτεί έτσι όπως το παραθέτει ο πομπός.

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
*1  (Και πολλοί φιλόλογοι όμως επισήμαναν ότι λέμε ένα συμπέρασμα χωρίς αποδεικτικές.  Βλέπε πχ  στο διαδίκτυο και «Ανοιχτή επιστολή περί ..Συλλογισμών  του Δημήτρη Παπαθεοδώρου, φιλόλογου» όπου σε κάποιο σημείο αναφέρει ότι "στον καθημερινό μας λόγο σχεδόν πάντα λέμε το συμπέρασμα στην αρχή και αν ...ευαρεστηθούμε προσθέτουμε τις προκείμενες από τις οποίες το έχουμε εξαγάγει»).
*2 Για τον παραγωγικό συλλογισμό με το Παραγωγικό- νομολογικό μοντέλο, να πω τα εξής: Οι ειδικοί έχουν εντοπίσει έναν συλλογισμό που σαν πρώτη προκείμενη έχει κάποιον φυσικό νόμο (από όπου και η ονομασία: νομολογικό), πχ «η στροφορμή οποιουδήποτε σώματος που ο ρυθμός περιστροφής του δεν μεταβάλλεται παραμένει σταθερή». Οι επόμενες προκείμενες στο παράδειγμα έχουν σχέση με το πώς ρυθμίζει το σώμα της μια αθλήτρια που περιστρέφεται, είναι δηλαδή αληθείς, πχ «η αθλήτρια του καλλιτεχνικού πατινάζ δεν αλληλεπιδρά με οποιοδήποτε εξωτερικό σώμα με τρόπο που να μεταβάλλει τη γωνιακή της ταχύτητα/ η αθλήτρια περιστρέφεται/ η αθλήτρια μειώνει τη ροπή αδράνειάς της τραβώντας τα χέρια της προς το σώμα της». Από όλες αυτές τις προκείμενες, βγαίνει το παραγωγικό συμπέρασμα «άρα, ο ρυθμός περιστροφής της αθλήτριας αυξάνεται». Η ιλιγγιώδης περιστροφή ενός αθλητή ή μιας αθλήτριας που παρατηρούμε όλοι μας όταν παρακολουθούμε καλλιτεχνικό πατινάζ, προέρχεται/ανάγεται στους λόγους που αναφέρονται σ’ αυτόν το συλλογισμό, με πρώτο λόγο τον νόμο της στροφορμής.
- Ο συλλογισμός αυτός ανάγεται στον γνωστό γενικό τύπο «προκείμενες και συμπέρασμα». Η ΙΔΙΟΜΟΡΦΙΑ του είναι ότι η πρώτη προκείμενη είναι φυσικός νόμος. Στο συγκεκριμένο παράδειγμα έχουμε και μια ακόμα ιδιομορφία, ότι οι προκείμενες είναι περισσότερες από δυο. Πράγμα που δείχνει ότι υπάρχουν περιπτώσεις παραγωγικών συλλογισμών με περισσότερες από δυο προκείμενες.
- Ένα άλλο ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ που πρέπει να επισημάνω: Ο παραπάνω συλλογισμός αφορά φυσικό θέμα, κατάλληλο για όσους σπουδάζουν φυσική, (γιατί και πώς αυξάνεται η περιστροφή ενός σώματος, στη συγκεκριμένη περίπτωση ενός ανθρώπινου σώματος). Το μοντέλο όμως αυτό Παραγωγικο- Νομολογικού συμπερασμού, εφαρμόζεται και σε κοινωνικά θέματα:
-πχ για να εκδώσει απόφαση ένα δικαστήριο χρησιμοποιεί ως πρώτη προκείμενη έναν νόμο του Κράτους, σα δεύτερη το αν αποδείχθηκε ή όχι μια παράβαση και με βάση αυτές τις προκείμενες εκδίδει την απόφασή του: Έστω λοιπόν ο εξής συλλογισμός «όποιος δεν πληρώνει φόρους τιμωρείται με ποινή φυλάκισης τόσων μηνών / ο κατηγορούμενος Χ αποδείχθηκε από την ακροαματική διαδικασία ότι δεν πλήρωσε φόρους/ άρα τιμωρείται με φυλάκιση τόσων μηνών».
- Ο παραγωγικό- νομολογικός συλλογισμός αφορά βέβαια, πάρα πολλές περιπτώσεις. Ας αναφέρω δύο ακόμα: Θρησκευτικής υφής, πχ "κανόνας της Ορδόδοξης Εκκλησίας προτού κοινωνήσεις πρέπει να εξομολογηθείς/ ο πιστός Χ που προσήλθε να κοινωνήσει δεν εξομολογήθηκε/ (άρα) ο ιερέας του απαγορεύει να κοινωνήσει. Άλλης κοινωνικής υφής: "για να ψηφίσεις στον αθλητικό σύλλογο πρέπει να έχεις πληρώσει τις συνδρομές σου/ ο Χ που προσήλθε να ψηφίσει δεν έχει πληρώσει τις συνδρομές των τελευταίων έξι μηνών/ (άρα) ο πρόεδρος της  εκλογικής επιτροπής του απαγορεύει να ψηφίσει".
========

Τα ιστολόγιά μου


  

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου