Πίνακας με τις διάφορες ονομασίες των συλλογισμών
-Παραγωγικοί ή επαγωγικοί: Οι ονομασίες αυτές δηλώνουν κατηγορίες συλλογισμών και όχι είδη συλλογισμών. Κάθε κατηγορία, όπως είναι γνωστό και όπως θα δούμε παρακάτω, έχει περισσότερα από ένα είδη.
- Στους επαγωγικούς συλλογισμούς υπάγεται ως είδος και ο αναλογικός συλλογισμός. Οι επαγωγικοί εξάλλου χωρίζονται σε δυο υποκατηγορίες: στους συλλογισμούς με τέλεια επαγωγή, και στους συλλογισμούς με ατελή επαγωγή.
1, Κλασίκές ονομασίες: Ανάλογα με το αν οι προκείμενες είναι προτάσεις κατηγορικές, υποθετικές ή διαζευκτικές, οι συλλογισμοί , είτε παραγωγικοί είτε επαγωγικοί διακρίνονται σε:
Κατηγορικούς, σε υποθετικούς και σε διαζευκτικούς.
-Έτσι έχουμε: παραγωγικό- κατηγορικούς, επαγωγικό-κατηγορικούς, παραγωγικό- υποθετικούς, επαγωγικό-υποθετικούς, και παραγωγικό-διαζευκτικούς όπως και επαγωγικό-διαζευκτικούς συλλογισμούς.
2), Ανάλογα με το πόσες προκείμενες έχει κάθε συλλογισμός, είτε παραγωγικός είτε επαγωγικός, οι συλλογισμοί διακρίνονται σε:
- συλλογισμούς με μια μόνο προκείμενη (και αυτούς τους ονομάζουμε άμεσους συλλογισμούς. Στους με μια προκείμενη υπάγεται και το ενθύμημα, που στην ουσία είναι συλλογισμός με δυο προκείμενες από τις οποίες η μια –η μείζονα- δεν αναφέρεται, παραλείπεται.
-, συλλογισμός με δυο προκείμενες (τέτοιους συναντάμε και στον καθημερινό λόγο, αλλά και στα εγχειρίδια της Λογικής).
-, συλλογισμός με τρεις προκείμενες (που μπορεί όλες να είναι ή κατηγορικές, ή η μια υποθετική, ή η μια διαζευκτική).
-, συλλογισμός με περισσότερες από τρεις προκείμενες.
-, συλλογισμός με καμιά προκείμενη ∙ σε έναν τέτοιο συλλογισμό αναφέρεται μόνο το συμπέρασμα χωρίς καμιά προκείμενη.
3), ΝΕΟΤΕΡΕΣ ΟΝΟΜΑΣΙΕΣ:
3.1α> Συλλογισμός που μπορεί τελικά να είναι παραγωγικός ή επαγωγικός:
-, Υποθετικο-παραγωγικό( επαγωγικό) συλλογισμός= - Η πρώτη προκείμενη στο συλλογισμό είναι πάντα ένα απλό ή σύνθετο υποθετικό που συνδέει την υπόθεση με κάποια συνέπεια,και ελέγχουμε όχι την υπόθεση αλλά την συνέπεια. - Η διάψευση της συνέπειας είναι παραγωγικός συμπερασμός. Η επαλήθευση είναι επαγωγικός συμπερασμός.
3.1 β> Παραγωγικο-νομολογικός συλλογισμός: Η πρώτη προκείμενη είναι νόμος ή κανόνας.
3.2> Νεότερες ονομασίες ειδικά για τους (ατελείς) επαγωγικούς συλλογισμούς:
-, Συμπερασμός προς την Καλύτερη εξήγηση (ή απαγωγή)= το συμπέρασμα αποτελεί στο συλλογισμό αυτό την καλύτερη εξήγηση των προκείμενων.
-, Ονομασίες, όταν μια προκείμενη υπονοεί ότι έχει ληφθεί ως δείγμα από έναν ευρύτερο πληθυσμό πραγμάτων ή προσώπων:
- συλλογισμοί από δείγμα σε όλο: α επαγωγική γενίκευση, β στατιστική γενίκευση
-συλλογισμοί από όλο σε δείγμα : άμεσος στατικός συμπερασμός, άμεσος ατομικός συμπερασμός
-συλλογισμοί από δείγμα σε δείγμα: κανονική πρόβλεψη, στατιστική πρόβλεψη, ατομική πρόβλεψη.
-συλλογισμοί που ενισχύουν μιαν υπόθεση αποκλείοντας άλλες (συλλογισμοί γνωστοί ως «αποκλειστική επαγωγή» ή ως μέθοδοι του J. S. Mill για την ανεύρεση αιτίων και την απόδειξη αιτιακών υποθέσεων).
4)Συλλογισμοί Α)που έχω προσδιορίσει από τις μελέτες μου και που δεν αναφέρονται στη διεθνή βιβλιογραφία και Β) συλλογισμοί που τους δίνω όνομα ή τονίζω το όνομά τους γιατι νομίζω ότι δεν είναι γνωστό:
Α) 4.1 : Συλλογισμός αριθμητικού τύπου= Δημιουργείται όταν προσδιορίζουμε έναν αριθμό από ένα 'πράγμα' και μετά παραθέτουμε/ απαριθμούμε τόσα όσα προσδιορίσαμε, πχ "τα σημεία του ορίζοντα είναι τέσσερα, ανατολή, δύση, βορράς και νότος = στο συλλογισμό αυτόν χρησιμοποιούμε το ρήμα είναι ή κάποιο ανάλογο, πχ το αποτελείται. Αυτά που απαριθμούμε αποτελούν τις προκείμενες ή με άλλα λόγια τις αποδεικτικές προτάσεις.
4.2: Συλλογισμός ατελής ή ιδιότυπος: αποτελείται μόνο από συμπέρασμα= Δημιουργείται όταν αναφέρουμε ένα συμπέρασμα χωρίς να παραθέσουμε αποδεικτικές προτάσεις, δηλαδή προκείμενες. Χρησιμοποιείται πολύ και είναι συνήθως κολλημένος με έναν συλλογισμό άλλου τύπου. Πολλοί ορισμοί ανήκουν σε αυτό το είδος συλλογισμού, λχ "κατανάλωση είναι η χρησιμοποίηση αγαθών και υπηρεσιών που προσφέρουν άλλοι".
4.3: Συλλογισμός με δυο συμπεράσματα= Όταν οι προκείμενες είναι αρκετές μπορεί να βγαίνουν από αυτές δυο συμπεράσματα, οπότε δημιουργείται αυτός ο τύπος συλλογισμού.
4.4: Ο ελλειπτικός συλλογισμός: Δημιουργείται όταν λείπει από τις προκείμενες μια αυτονόητη προκείμενη. Αυτό συμβαίνει βέβαια σπάνια, όταν ώριμος συγγραφέας απευθυνόμενος σε ώριμους αναγνώστες, βάζει κάποιες καίριες προκείμενες παραλείπει όμως μια που τη θεωρεί αυτονόητη και επομένως περιττό να τη συμπεριλάβει στο συλλογισμό του.
4.5: Συλλογισμός με τη φράση 'όπως είναι γνωστό' ή άλλη ανάλογη.= Δημιουργείται όταν αντί για αποδεικτικές γράφουμε τη φράση 'όπως είναι γνωστό' και ύστερα το συμπέρασμα. Μετά προχωράμε σε επόμενο συλλογισμό, σε επόμενη παράγραφο. Πχ "βία υπήρχε και υπάρχει όπως είναι γνωστό πάντοτε, ας δούμε λοιπόν τώρα τα αίτιά της".
Β) 4.6: Προσαυξημένος συλλογισμός= Δημιουργείται όταν για μια αποδεικτική πρόταση που μπορεί να θεωρηθεί αναπόδεικτος ισχυρισμός και επομένως ότι δεν υποστηρίζει επαρκώς το συμπέρασμα, γράφουμε ειδικά γ' αυτήν πρόσθετη αποδεικτική, οπότε απαλείφεται ο κίνδυνος να θεωρηθεί ισχυρισμός. Ο συλλογισμός τότε προσαυξάνεται με πρόσθετη αποδεικτική. Πχ "το κατάστημα Χ είναι καλό, γιατί είναι μοντέρνο, και είναι μοντέρνο γιατί η επίπλωσή του είναι της τελευταίας τεχνολογίας, γιατί έχει σωστές τιμές, γιατί είναι καθαρό και γιατί τέλος οι υπάλληλοί του είναι ευγενικοί". - Ο προσαυξημένος συλλογισμός χρησιμοποιείται πολύ και στα μαθηματικά. 4.7: Ο Αντεστραμμένος συλλογισμός= ο συλλογισμός αυτός ξεκινάει με συμπέρασμα και μετά ακολουθούν οι προκείμενες, δηλαδή οι αποδεικτικές προτάσεις. (Από τα εγχειρίδια της λογικής έχουμε συνηθίσει να θεωρούμε ότι οι συλλογιμοί ξεκινούν με προκείμενες και ότι το συμπέρασμα τίθεται στο τέλος. Στον πραγματικό λόγο όμως, στον λόγο δηλαδή πέραν των εγχειριδίων, το συμπέρασμα συνήθως τίθεται στην αρχή του συλλογισμού οπότε ο συλλογισμός, ας πούμε ότι, είναι αντεστραμμένος, πχ "βία υπήρχε πάντα, γιατί υπήρχε στην αρχαιότητα ως δουλεία, στο μεσαίωνα ως. . , στη μετέπειτα εποχή και μέχρι σήμερα ως φασισμός, ναζισμός, σταλινισμός, παναμερικανισμός, νεοαποικισμός κλπ, κλπ".
4.8: Ο γεωμετρικός συλλογισμός ή γεωμετρικό επιχείρημα= Ξεκινάει με συμπέρασμα, ακολουθούν οι προκείμενες και στο τέλος επαναλαμβάνεται το συμπέρασμα, συνήθως με άλλη διατύπωση για να μη θεωρηθεί επανάληψη. Πχ "Βία ύπήρχε πάντα και υπάρχει και σήμερα. Γιατί τη βρίσκουμε στην αρχαιότητα, στο μεσαίωνα, στη νεότερη εποχή, και όπως ξέρουμε από τα σύγχρονα γεγονότα υπάρχει και μέχρι σήμερα. Πράγματι αν επικαλεσθεί κανείς την ιστορία και δει τα γεγονότα διαπιστώνει ότι βία υπήρχε πάντοτε και δυστυχώς υπάρχει και σήμερα". (Την ονομασία 'γεωμετρικό επιχείρημα' δίνει σ' αυτό το είδος συλλογισμού ο πολύς Ευάγγελος Παπανούτσος στο δοκίμιό του 'η τέχνη του επιχειρήματος').
4.9: Συλλογισμός με το γενικό συμπέρασμα= Όταν από τα διάφορα συμπεράσματα που εξάγαμε σε ένα κείμενό μας στο τέλος, ξαναφράφοντάς τα, εξάγουμε το γενικό μας συμπέρασμα, τότε δημιουργείται αυτό το είδος συλλογισμού. Τα διάφορα προηγούμενα συμπεράσματά μας, λειτουργούν στην περίπτωση αυτή ως αποδεικτικές προτάσεις, ως προκείμενες για το γενικό μας συμπέρασμα. Πχ "από τα συμπεράσματα α, β, γ, που αναφέραμε προηγουμένως στο κείμενό μας, εξάγεται το γενικό συμπέρσμα ότι . . .".
>> Τα παραπάνω αναφέρονται σε μονό συλλογισμό= σε μονή παράγραφο. Υπάρχουν όμως και διπλές παράγραφοι που αποτελούνται από δυο συλλογισμούς, όπως και πολλαπλές παράγραφοι που αποτελούνται από περισσότερους από δυο συλλογισμούς. Στις διπλές και ιδίως στις πολλαπλές έχουμε πιο σύνθετους συνδυασμούς συμπεράσματος και αποδεικτικών προτάσεων.
{ΤΑ ΠΑΡΑΠΑΝΩ ΤΑ ΕΙΧΑ ΓΡΑΨΕΙ ΑΡΧΙΚΑ ΩΣ ΕΞΗΣ:. Ονομασίες που παίρνει ένας συλλογισμός όταν μετατρέπεται σε παράγραφο:
-Τότε βαπτίζουμε την παράγραφο και επομένως έμμεσα τον συλλογισμό που περικλείεται μέσα σε αυτήν την παράγραφο. Αλλά και το αντίθετο, μπορεί μια παράγραφο να τη βαφτίσουμε από το είδος συλλογισμού που περικλείει. Οι ονομασίες μπορούν να δοθούν ανάλογα με:
-Α) με τη θέση του συμπεράσματος, που αν το τοποθετήσουμε στην αρχή της παραγράφου το ονομάζουμε "θεματική πρόταση", ενώ αν το τοποθετήσουμε στο τέλος το ονομάζουμε "κατακλείδα". Έτσι έχουμε συλλογισμό/παράγραφο: Θεματική πρόταση και μια αποδεικτική ή το αντίστροφο (με την κλασική ονομασία: άμεσος συλλογισμός ή ενθύμημα),
-Συλλογισμό/παράγραφο με θεματική πρόταση και αποδεικτικές (= αντεστραμμένος συλλογισμός), όπως και συλλογισμό/ παράγραφο με αποδεικτικές και κατακλείδα (ο γνωστός σε όλους μας από τα εγχειρίδια της Λογικής αριστοτελικός συλλογισμός) .
Β) Ανάλογα με το εάν το συμπέρασμα το γράψουμε και στην αρχή ως θεματική πρόταση, αλλά και στο τέλος ως κατακλείδα. Αυτός ο τύπος ονομάζεται από τον Ε. Παπανούτσο γεωμετρικό επιχείρημα.
Γ) Ανάλογα με το εάν μια αποδεικτική πρόταση πρέπει να αποδειχθεί με ειδική αποδεικτική. Αυτός ο τύπος ονομάζεται στο σχολικό βιβλίο "θεματική πρόταση με βασική πρόταση και με βοηθητική πρόταση", ενώ κατά την άποψή μου πρέπει να ονομάζεται "προσαυξημένη παράγραφος ".
Δ) Ανάλογα με το εάν από τις αποδεικτικές βγαίνουν δύο συμπεράσματα. Σ' αυτή την περίπτωση μιλάμε για συλλογισμό/παράγραφο με δυο κατακλείδες.
Ε) Ανάλογα με το εάν από τις αποδεικτικές λείπει μια αυτονόητη αποδεικτική, οπότε μιλάμε για ελλειπτικό συλλογισμό και για ελλειπτική παράγραφο.
ΣΤ) Εάν το συμπέρασμα συνοδεύεται όχι από αποδεικτικές αλλά από τη φράση "ως γνωστόν",΄οπότε έχουμε ομώνυμο συλλογισμό/ παράγραφο, δηλαδή " συλλογισμό με το ως γνωστόν", και παράγραφο που περικλείει έναν τέτοιο συλλογισμό.
Ζ) Αν το συμπέρασμα δεν συνοδεύεται από αποδεικτικές, οπότε έχουμε ατελή συλλογισμό και η παράγραφος που τον περικλείει ονομάζεται ατελής παράγραφος.
Η) Ανάλογα με άλλες ιδιαιτερότητες: Συλλογισμός/παράγραφος αριθμητικού τύπου, συλλογισμός/ παράγραφος με ανακεφαλαίωση, συλλογισμός/ παράγραφος με το γενικό συμπέρασμα.
Θ) Τα παραπάνω αναφέρονται σε μονό συλλογισμό= σε μονή παράγραφο. Υπάρχουν όμως και διπλές παράγραφοι που αποτελούνται από δυο συλλογισμούς, όπως και πολλαπλές παράγραφοι που αποτελούνται από περισσότερους από δυο συλλογισμούς. Στις διπλές και ιδίως στις πολλαπλές έχουμε πιο σύνθετους συνδυασμούς συμπεράσματος και αποδεικτικών προτάσεων.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Τα όσα αναφέρω εδώ είναι μια πρώτη προσπάθεια για συστηματοποίηση των διαφόρων ονομασιών των συλλογισμών.
=======
Τα ιστολόγιά μου
- Έκθεση Λυκείου (από τον Δ. Τσαμαρδίνο, Θεσσαλονίκη) = για μαθητές
- Έκθεση Λυκείου, θέματα και σκέψεις = για μαθητές
- Μαθήματα για την έκθεση λυκείου = για μαθητές
- Συλλογισμοί και είδη παραγράφων
- ΑΠΟΔΕΙΚΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ
- ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ (Δομή) ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ
- Κειμενικά είδη
- Προβληματισμοί φιλολόγων για το συλλογισμό κλπ
- Παραγωγή κειμένου, Λαθεμένη θεωρία
- A paragraph (η αριστοτελική άποψη)
- Λογική 2 (Logic 2)
- Αιτίες, αναγκαίες και επαρκείς
