ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ
Ο ΝΟΜΟΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ
-Στον λόγο λειτουργούν, όπως μας λέει η Λογική, οι νόμοι ή αρχές της ταυτότητας, της μη αντίφασης και του επαρκούς λόγου. Εκτός όμως από αυτούς λειτουργεί και ένας άλλος δευτερότερος νόμος, ο νόμος της οικονομίας (γνωστός από τις προτροπές «να είστε σύντομοι», «μην επαναλαμβάνεις τα ίδια και τα ίδια» και άλλες παρόμοιες).
-Ο νόμος αυτός έχει ως αποτέλεσμα να διαφοροποιούμε ορισμένες φορές τον λόγο μας.
->>Α περίπτωση: Έχοντας υπόψη αυτά που λέει η Λογική, θα γράφαμε έναν λόγο μας με ορισμένο και συγκεκριμένο τρόπο. Πχ θα γράφαμε ένα συμπέρασμα αφού πρώτα γράφαμε κάποιες αναγκαίες προκείμενες. - Βρίσκουμε όμως πολλές φορές σε ένα κείμενο ένα συμπέρασμα μόνο του χωρίς να συνοδεύεται από προκείμενες. Και το δεχόμαστε ως σωστό και αληθές. Ή το δεχόμαστε έστω προσωρινά ως σωστό και αληθές για να δούμε τι έχει να μας πει παραπέρα ο συγγραφέας.
-█ Παράδειγμα 1ο : διαβάζοντας το δοκίμιο «η τέχνη του επιχειρήματος\» του Ε. Παπανούτσου βρίσκεις στην αρχή του να λέει τα εξής: «μια από τις πολλές σημασίες της ελληνικής λέξης λόγος είναι εκείνη που την ταυτίζει με . . το επιχείρημα». *1 Σχόλιο: Αλλά αυτό είναι μια διαπίστωση, είναι ένα συμπέρασμα που δεν συνοδεύεται από προκείμενες, που να μας πείθουν ότι όντως έτσι έχει το πράγμα, ότι μια από τις σημασίες της λέξης λόγος είναι παρόμοια/συνώνυμη με το επιχείρημα. Το δεχόμαστε όμως και περιμένουμε να δούμε τι έχει να μας πει ο συγγραφέας παρακάτω (= παρακάτω ο Ε. Παπανούτσος μιλάει, βέβαια, για το επιχείρημα και τα είδη του).
-█ Παράδειγμα 2ο : Το δοκίμιο του 1944 του Αιμίλιου Χουρμούζιου «η ευθύνη του πνευματικού ανθρώπου και τα όρια της ελευθερίας» ξεκινάει με τα εξής: «Ο πνευματικός άνθρωπος, περισσότερο από κάθε άλλον, ακόμη και από τον μαχητή του δρόμου . . έχει την ευθύνη των κοινωνικών και πολιτικών καθεστώτων που επιβάλλονται στην εποχή του». *2 Σχόλιο: Αλλά αυτό το συμπέρασμα/διαπίστωση δεν ακολουθείται από προκείμενες που να το υποστηρίζουν. Το δεχόμαστε ως αναγνώστες ως αληθές, για να δούμε τι έχει να μας πει παραπέρα στο κείμενό του ο συγγραφέας (= παρακάτω ο Α. Χουρμούζιος μιλάει για το πώς φθάσαμε στον 2ο παγκόσμιο πόλεμο, ενώ για το κύριο θέμα λέει στοχασμούς, δηλαδή «θα» και «νομίζω», και όχι αποδείξεις. Λέει: «οι άνθρωποι του πνεύματος έχουν, νομίζω, το καθήκον να αντιταχθούν . . .και στο σημείο τούτο η συμβολή τους θα είναι ασφαλώς πολύτιμη . . .»).
- Μια τέτοια παράγραφο που αποτελείται από ένα συμπέρασμα χωρίς αποδεικτικές, ας την ονομάσουμε ατελή, γιατί δεν έχει αποδεικτικές για να «τελειωθεί», και γιατί πρέπει να της δώσουμε ένα όνομα για να μπορούμε να συζητάμε γι’ αυτήν περιληπτικά ∙ να αναφερόμαστε σε αυτήν περιληπτικά. (6/11/2015: Επειδή ο όρος ατελής συλλογισμός χρησιμοποιείται για τους ατελείς επαγωγικούς συλλογισμούς, τον συλλογισμό παραγωγικό ή επαγωγικό που δεν συνοδεύεται από προκείμενη ή προκείμενες, τον ονομάζω τελικά ΙΔΙΟΤΥΠΟ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΌ).
- Τα παραδείγματα ατελών παραγράφων που έγραψα παραπάνω, προέρχονται από την εισαγωγή των αντίστοιχων δοκιμίων. Την ατελή όμως εκτός από την εισαγωγή, θα την βρούμε και σε άλλα μέρη, πχ στο κύριο μέρος ενός κειμένου. Θα συναντήσουμε λόγου χάρη εκεί έναν ορισμό που θα αποτελείται μόνον από συμπέρασμα χωρίς αποδεικτικές.
- █ Έστω σαν παράδειγμα η εξής παράγραφος ορισμού: «κατανάλωση είναι η χρησιμοποίηση αγαθών και υπηρεσιών που παράγουν άλλα άτομα». (Υποτίθεται βέβαια, ότι μετά ακολουθεί μια άλλη παράγραφος, που συνήθως είναι κολλημένη με την παράγραφο ορισμού και φαίνονται οι δυο τους σαν μια).
- Η ατελής παράγραφος, εξάλλου, μπορεί να είναι μαζί με άλλες ατελείς και όλες μαζί να αποτελούν μια «παλλαπλή από ατελείς παράγραφο». Μια πολλαπλή από ατελείς μπορεί να βρίσκεται στην εισαγωγή ενός κειμένου, ή στο κύριο μέρος του.
-█ Παράδειγμα πολλαπλής με ατελείς (από κείμενο του Κορνήλιου Καστοριάδη): « Η καπιταλιστική οργάνωση της κοινωνικής ζωής. . . δημιουργεί μια κρίση που ανανεώνεται αδιάκοπα σε όλες τις σφαίρες της ανθρώπινης δραστηριότητας./ Αυτή η κρίση παρουσιάζει τη μεγαλύτερή της ένταση στον τομέα της παραγωγής./Αλλά η κατάσταση βασικά είναι η ίδια σε όλους τους τομείς . ./ Παντού η καπιταλιστική διάρθρωση ισοδυναμεί με την οργάνωση της ζωής των ανθρώπων από τα έξω, ερήμην των ενδιαφερομένων και αντίθετα προς τις τάσεις τους και τα ενδιαφέροντά τους./ Αυτό ακριβώς εκφράζει κανείς λέγοντας ότι η καπιταλιστική κοινωνία είναι διαιρεμένη ανάμεσα σε ένα λεπτό στρώμα διευθυνόντων, που έχουν ρόλο να αποφασίζουν για τη ζωή όλου του κόσμου, και στη μεγαλύτερη πλειοψηφία των ανθρώπων, που περιορίζονται στο να εκτελούν τις αποφάσεις των διευθυνόντων και, κατ’ αυτό τον τρόπο, να υφίστανται τη ζωή τους σαν κάτι ξένο προς τον εαυτό τους». *3 -Παρατήρηση: Στην πολλαπλή με ατελείς παράγραφο, οι ατελείς πρέπει να είναι σχετικές μεταξύ τους και όχι άσχετες. Να αναφέρονται δηλαδή όλες στο ίδιο θέμα.
->>Β Περίπτωση: Ο νόμος όμως της οικονομίας δεν δημιουργεί μόνο το φαινόμενο της ατελούς παραγράφου ή της πολλαπλής με ατελείς παραγράφου, αλλά και το φαινόμενο «το συμπέρασμα μιας παραγράφου α να λαμβάνεται ως θεματική πρόταση της επόμενης παραγράφου β , χωρίς να ξαναγραφεί». Ας δούμε ένα παράδειγμα: Έστω οι παρακάτω 1 και 2 παράγραφοι, που είναι γραμμένες συνεχόμενα :
█ παράγραφος 1: Θεματική πρόταση: Βία υπήρχε πάντα. Αποδεικτικές: Στην αρχαιότητα με τη μορφή της δουλείας, στο μεσαίωνα με τη μορφή της Ιεράς Εξετάσεως και στην νεότερη εποχή ως αποικιοκρατία, ιμπεριαλισμός, ναζισμός, φασισμός, σταλινισμός κτλ. Κατακλείδα/ συμπέρασμα Α: Βία υπήρχε, πράγματι, πάντοτε Κατακλείδα/συμπέρασμα Β : και οφείλεται σε πολλές αιτίες. Παράγραφος 2: Θεματική πρόταση - (εννοείται το Β συμπέρασμα: το οφείλεται σε πολλές αιτίες) Αποδεικτικές: Σε οικονομικά κυρίως αίτια, όπως στην δουλεία, στην αποικιοκρατία και στον ιμπεριαλισμό, αλλά και σε θρησκευτικούς φανατισμούς όπως στην Ιερά Εξέταση, σε φυλετικές εξαλλοσύνες όπως στον ναζισμό, σε πολιτικές μισαλλοδοξίες όπως στον σταλινισμό . Και παραπέρα σε άλλα αίτια, λόγου χάρη στη βαρβαρότητα ορισμένων ανδρών, ενήλικων σε παιδιά κτλ.
► Σχόλιο: Η παράγραφος 1 τελειώνει σε δυο συμπεράσματα/ κατακλείδες Α και Β., από τα οποία το Α είναι παρόμοιο με τη θεματική πρόταση. Το συμπέρασμα Β βγαίνει αμυδρά από τις αποδεικτικές προτάσεις, αλλά δεν αποδεικνύεται με επάρκεια απ’ αυτές. Γι’ αυτό το λόγο πρέπει να κατασκευάσουμε μια επόμενη παράγραφο στην οποία θα το αποδείξουμε με επάρκεια. Στην επόμενη παράγραφο δεν θα γράψουμε μια νέα θεματική πρόταση, αλλά θα θεωρήσουμε ως θεματική της πρόταση το Β συμπέρασμα της προηγούμενης παραγράφου.
-Παρατήρηση: Όταν λειτουργεί ο νόμος της οικονομίας κάνει τον λόγο πυκνό. Στην Α περίπτωση που είδαμε με τις ατελείς, δεν γράφουμε αποδεικτικές για το συμπέρασμα ή συμπεράσματα που παραθέτουμε. Στην Β περίπτωση τον λόγο μας τον κάνουμε πυκνό αποφεύγοντας να ξαναγράψουμε το δεύτερο συμπέρασμα της πρώτης παραγράφου ως θεματική πρόταση της δεύτερης παραγράφου.
Προσθήκη 30/12/2011: Εκτός από τις περιπτώσεις Α και Β, υπάρχουν και πολλές άλλες όπου λειτουργεί ο Νόμος της Οικονομίας (και κάνει τον λόγο πυκνό). Ας αναφέρω εδώ ακόμα δυο, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι εξαντλούνται οι περιπτώσεις: α) Τελείως συνοπτική αφηγηματική παράγραφος, από τον Ιούλιο Καίσαρα: Πήγα, είδα, ενίκησα. β) Ελλειπτική πρόταση: Καλημέρα = αντί "εύχομαι σε σένα καλή ημέρα".
=================
ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ: *1 βλέπε το δοκίμιο στο βιβλίο για τη γ ΄ λυκείου: ‘Κείμενα Νεοελληνικής λογοτεχνίας’. *2 βλέπε ό. π. *3 Αντιγραφή από το βιβλίο του Χ. Τσολάκη ‘από το λόγο στη συνείδηση του λόγου’. (Εκεί παρατίθεται αυτή η παράγραφος ως παράδειγμα ότι η θεματική πρόταση βρίσκεται κάπου στο μέσον, κάτι με το οποίο δεν συμφωνώ γιατί η παράγραφος είναι πολλαπλή με ατελείς και γιατί εξάλλου, όπως υποστηρίζω σε άλλα μπλοκ, η θεματική πρόταση δεν βρίσκεται ποτέ στο μέσον μιας παραγράφου).
============= ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ Η ΛΟΓΙΚΗ ΣΤΟΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΛΟΓΟ
-Στα σημειώματα αυτά ασχολούμαι κυρίως με τη Λογική στον πραγματικό λόγο. Η επιστήμη της Λογικής και τα εγχειρίδιά της καταγίνονται με απομονώσεις, με αριστοτεχνικές δηλαδή κατασκευές και έτσι δεν αντιμετωπίζουν ζητήματα που ενδιαφέρουν τον καθημερινό, τον πραγματικό θα έλεγα λόγο. - Βέβαια, οι απομονώσεις, που πρώτος τις ξεκίνησε ο μέγας Αριστοτέλης, βοήθησαν τους επιστήμονες της Λογικής να εξιχνιάσουν ένα σωρό βασικά ζητήματα (πχ κρίσεις, έννοιες, συλλογισμούς, κλπ) και να εξακοντίσουν τον άνθρωπο στο φεγγάρι και σε άλλα πολλά επιτεύγματα, αλλά δεν λύνουν κάποια βασικά ζητήματα του καθημερινού λόγου. -Τα ζητήματα του πραγματικού λόγου, όπως τι είναι παράγραφος και πώς κατασκευάζεται, απασχόλησαν πολλούς που είχαν και έχουν σχέση με τον καθημερινό λόγο, και ιδίως τους φιλόλογους. Αυτοί είπαν μερικά πράγματα αλλά μη όντες αυστηρώς επιστήμονες της Λογικής, πολλά από αυτά που είπαν και λένε ακόμα πάσχουν είτε από ασάφεια είτε από λάθη. Η θεωρία δομής της παραγράφου που αναπτύχθηκε κυρίως από το 1960 και μετά {και σταμάτησε περιέργως γύρω στα 1978,μια και μετά δεν βρίσκουμε βιβλία που να αναφέρουν κάτι περισσότερο από όσα εκδόθηκαν μέχρι τότε} είναι έργο κυρίως των φιλολόγων και όχι κάποιων αυστηρώς επιστημόνων της Λογικής, με συνέπεια να περιέχει ασάφειες και λάθη. -Λάθη, ασάφειες και παραλείψεις της θεωρίας δομής των παραγράφων είναι: α) Λάθη, πχ= ότι η περιγραφή προχωρεί παραγωγικά (ενώ προχωρεί διαιρετικά), ότι η θεματική πρόταση μπορεί να βρίσκεται ορισμένες φορές στο μέσον της παραγράφου (ενώ δεν βρίσκεται ποτέ στο μέσον), ότι υπάρχει παράγραφος με επεξηγήσεις (επεξηγήσεις πρέπει να βάζουμε όταν χρειάζεται, αλλά αυτό δεν σημαίνει 'παράγραφος με επεξηγήσεις'). β) Ασάφειες, πχ= ο όρος λεπτομέρειες (περιλαμβάνει τα πάντα, άρα πρέπει να διευκρινιστεί πότε και πού μπορεί να χρησιμοποιείται), η φράση "η παράγραφος αναπτύσσεται με λεπτομέρειες κλπ" που και ασάφειες περιέχει και ταυτολογίες. γ) Παραλείψεις, πχ: δεν λέει η θεωρία ρητά και κατηγορηματικά τι είναι παράγραφος, τα κυριότερα είδη των περιγραφικών, αφηγηματικών και αποδεικτικών παραγράφων, ποια είναι η θεματική πρόταση σε μια περιγραφική και ποια σε μια αφηγηματική παράγραφο, και πάρα πολλές άλλες παραλείψεις.
* ========= *-Τα λάθη αυτά, τις ασάφειες και τις παραλείψεις της θεωρίας δομής των παραγράφων τα επεξεργάστηκα στο βιβλίο μου "Για την Παράγραφο", που εκδόθηκε το 2004, που το περιεχόμενό του, μαζί με κάποιες παραπέρα βασικές διευκρινίσεις (πχ. πότε και πώς χρησιμοποιούμε επαγωγικό συλλογισμό και πότε και πώς παραγωγικό) τις αναφέρω σε μπλοκ που ανάρτησα. ==========
-Ο νόμος αυτός έχει ως αποτέλεσμα να διαφοροποιούμε ορισμένες φορές τον λόγο μας.
->>Α περίπτωση: Έχοντας υπόψη αυτά που λέει η Λογική, θα γράφαμε έναν λόγο μας με ορισμένο και συγκεκριμένο τρόπο. Πχ θα γράφαμε ένα συμπέρασμα αφού πρώτα γράφαμε κάποιες αναγκαίες προκείμενες. - Βρίσκουμε όμως πολλές φορές σε ένα κείμενο ένα συμπέρασμα μόνο του χωρίς να συνοδεύεται από προκείμενες. Και το δεχόμαστε ως σωστό και αληθές. Ή το δεχόμαστε έστω προσωρινά ως σωστό και αληθές για να δούμε τι έχει να μας πει παραπέρα ο συγγραφέας.
-█ Παράδειγμα 1ο : διαβάζοντας το δοκίμιο «η τέχνη του επιχειρήματος\» του Ε. Παπανούτσου βρίσκεις στην αρχή του να λέει τα εξής: «μια από τις πολλές σημασίες της ελληνικής λέξης λόγος είναι εκείνη που την ταυτίζει με . . το επιχείρημα». *1 Σχόλιο: Αλλά αυτό είναι μια διαπίστωση, είναι ένα συμπέρασμα που δεν συνοδεύεται από προκείμενες, που να μας πείθουν ότι όντως έτσι έχει το πράγμα, ότι μια από τις σημασίες της λέξης λόγος είναι παρόμοια/συνώνυμη με το επιχείρημα. Το δεχόμαστε όμως και περιμένουμε να δούμε τι έχει να μας πει ο συγγραφέας παρακάτω (= παρακάτω ο Ε. Παπανούτσος μιλάει, βέβαια, για το επιχείρημα και τα είδη του).
-█ Παράδειγμα 2ο : Το δοκίμιο του 1944 του Αιμίλιου Χουρμούζιου «η ευθύνη του πνευματικού ανθρώπου και τα όρια της ελευθερίας» ξεκινάει με τα εξής: «Ο πνευματικός άνθρωπος, περισσότερο από κάθε άλλον, ακόμη και από τον μαχητή του δρόμου . . έχει την ευθύνη των κοινωνικών και πολιτικών καθεστώτων που επιβάλλονται στην εποχή του». *2 Σχόλιο: Αλλά αυτό το συμπέρασμα/διαπίστωση δεν ακολουθείται από προκείμενες που να το υποστηρίζουν. Το δεχόμαστε ως αναγνώστες ως αληθές, για να δούμε τι έχει να μας πει παραπέρα στο κείμενό του ο συγγραφέας (= παρακάτω ο Α. Χουρμούζιος μιλάει για το πώς φθάσαμε στον 2ο παγκόσμιο πόλεμο, ενώ για το κύριο θέμα λέει στοχασμούς, δηλαδή «θα» και «νομίζω», και όχι αποδείξεις. Λέει: «οι άνθρωποι του πνεύματος έχουν, νομίζω, το καθήκον να αντιταχθούν . . .και στο σημείο τούτο η συμβολή τους θα είναι ασφαλώς πολύτιμη . . .»).
- Μια τέτοια παράγραφο που αποτελείται από ένα συμπέρασμα χωρίς αποδεικτικές, ας την ονομάσουμε ατελή, γιατί δεν έχει αποδεικτικές για να «τελειωθεί», και γιατί πρέπει να της δώσουμε ένα όνομα για να μπορούμε να συζητάμε γι’ αυτήν περιληπτικά ∙ να αναφερόμαστε σε αυτήν περιληπτικά. (6/11/2015: Επειδή ο όρος ατελής συλλογισμός χρησιμοποιείται για τους ατελείς επαγωγικούς συλλογισμούς, τον συλλογισμό παραγωγικό ή επαγωγικό που δεν συνοδεύεται από προκείμενη ή προκείμενες, τον ονομάζω τελικά ΙΔΙΟΤΥΠΟ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΌ).
- Τα παραδείγματα ατελών παραγράφων που έγραψα παραπάνω, προέρχονται από την εισαγωγή των αντίστοιχων δοκιμίων. Την ατελή όμως εκτός από την εισαγωγή, θα την βρούμε και σε άλλα μέρη, πχ στο κύριο μέρος ενός κειμένου. Θα συναντήσουμε λόγου χάρη εκεί έναν ορισμό που θα αποτελείται μόνον από συμπέρασμα χωρίς αποδεικτικές.
- █ Έστω σαν παράδειγμα η εξής παράγραφος ορισμού: «κατανάλωση είναι η χρησιμοποίηση αγαθών και υπηρεσιών που παράγουν άλλα άτομα». (Υποτίθεται βέβαια, ότι μετά ακολουθεί μια άλλη παράγραφος, που συνήθως είναι κολλημένη με την παράγραφο ορισμού και φαίνονται οι δυο τους σαν μια).
- Η ατελής παράγραφος, εξάλλου, μπορεί να είναι μαζί με άλλες ατελείς και όλες μαζί να αποτελούν μια «παλλαπλή από ατελείς παράγραφο». Μια πολλαπλή από ατελείς μπορεί να βρίσκεται στην εισαγωγή ενός κειμένου, ή στο κύριο μέρος του.
-█ Παράδειγμα πολλαπλής με ατελείς (από κείμενο του Κορνήλιου Καστοριάδη): « Η καπιταλιστική οργάνωση της κοινωνικής ζωής. . . δημιουργεί μια κρίση που ανανεώνεται αδιάκοπα σε όλες τις σφαίρες της ανθρώπινης δραστηριότητας./ Αυτή η κρίση παρουσιάζει τη μεγαλύτερή της ένταση στον τομέα της παραγωγής./Αλλά η κατάσταση βασικά είναι η ίδια σε όλους τους τομείς . ./ Παντού η καπιταλιστική διάρθρωση ισοδυναμεί με την οργάνωση της ζωής των ανθρώπων από τα έξω, ερήμην των ενδιαφερομένων και αντίθετα προς τις τάσεις τους και τα ενδιαφέροντά τους./ Αυτό ακριβώς εκφράζει κανείς λέγοντας ότι η καπιταλιστική κοινωνία είναι διαιρεμένη ανάμεσα σε ένα λεπτό στρώμα διευθυνόντων, που έχουν ρόλο να αποφασίζουν για τη ζωή όλου του κόσμου, και στη μεγαλύτερη πλειοψηφία των ανθρώπων, που περιορίζονται στο να εκτελούν τις αποφάσεις των διευθυνόντων και, κατ’ αυτό τον τρόπο, να υφίστανται τη ζωή τους σαν κάτι ξένο προς τον εαυτό τους». *3 -Παρατήρηση: Στην πολλαπλή με ατελείς παράγραφο, οι ατελείς πρέπει να είναι σχετικές μεταξύ τους και όχι άσχετες. Να αναφέρονται δηλαδή όλες στο ίδιο θέμα.
->>Β Περίπτωση: Ο νόμος όμως της οικονομίας δεν δημιουργεί μόνο το φαινόμενο της ατελούς παραγράφου ή της πολλαπλής με ατελείς παραγράφου, αλλά και το φαινόμενο «το συμπέρασμα μιας παραγράφου α να λαμβάνεται ως θεματική πρόταση της επόμενης παραγράφου β , χωρίς να ξαναγραφεί». Ας δούμε ένα παράδειγμα: Έστω οι παρακάτω 1 και 2 παράγραφοι, που είναι γραμμένες συνεχόμενα :
█ παράγραφος 1: Θεματική πρόταση: Βία υπήρχε πάντα. Αποδεικτικές: Στην αρχαιότητα με τη μορφή της δουλείας, στο μεσαίωνα με τη μορφή της Ιεράς Εξετάσεως και στην νεότερη εποχή ως αποικιοκρατία, ιμπεριαλισμός, ναζισμός, φασισμός, σταλινισμός κτλ. Κατακλείδα/ συμπέρασμα Α: Βία υπήρχε, πράγματι, πάντοτε Κατακλείδα/συμπέρασμα Β : και οφείλεται σε πολλές αιτίες. Παράγραφος 2: Θεματική πρόταση - (εννοείται το Β συμπέρασμα: το οφείλεται σε πολλές αιτίες) Αποδεικτικές: Σε οικονομικά κυρίως αίτια, όπως στην δουλεία, στην αποικιοκρατία και στον ιμπεριαλισμό, αλλά και σε θρησκευτικούς φανατισμούς όπως στην Ιερά Εξέταση, σε φυλετικές εξαλλοσύνες όπως στον ναζισμό, σε πολιτικές μισαλλοδοξίες όπως στον σταλινισμό . Και παραπέρα σε άλλα αίτια, λόγου χάρη στη βαρβαρότητα ορισμένων ανδρών, ενήλικων σε παιδιά κτλ.
► Σχόλιο: Η παράγραφος 1 τελειώνει σε δυο συμπεράσματα/ κατακλείδες Α και Β., από τα οποία το Α είναι παρόμοιο με τη θεματική πρόταση. Το συμπέρασμα Β βγαίνει αμυδρά από τις αποδεικτικές προτάσεις, αλλά δεν αποδεικνύεται με επάρκεια απ’ αυτές. Γι’ αυτό το λόγο πρέπει να κατασκευάσουμε μια επόμενη παράγραφο στην οποία θα το αποδείξουμε με επάρκεια. Στην επόμενη παράγραφο δεν θα γράψουμε μια νέα θεματική πρόταση, αλλά θα θεωρήσουμε ως θεματική της πρόταση το Β συμπέρασμα της προηγούμενης παραγράφου.
-Παρατήρηση: Όταν λειτουργεί ο νόμος της οικονομίας κάνει τον λόγο πυκνό. Στην Α περίπτωση που είδαμε με τις ατελείς, δεν γράφουμε αποδεικτικές για το συμπέρασμα ή συμπεράσματα που παραθέτουμε. Στην Β περίπτωση τον λόγο μας τον κάνουμε πυκνό αποφεύγοντας να ξαναγράψουμε το δεύτερο συμπέρασμα της πρώτης παραγράφου ως θεματική πρόταση της δεύτερης παραγράφου.
Προσθήκη 30/12/2011: Εκτός από τις περιπτώσεις Α και Β, υπάρχουν και πολλές άλλες όπου λειτουργεί ο Νόμος της Οικονομίας (και κάνει τον λόγο πυκνό). Ας αναφέρω εδώ ακόμα δυο, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι εξαντλούνται οι περιπτώσεις: α) Τελείως συνοπτική αφηγηματική παράγραφος, από τον Ιούλιο Καίσαρα: Πήγα, είδα, ενίκησα. β) Ελλειπτική πρόταση: Καλημέρα = αντί "εύχομαι σε σένα καλή ημέρα".
=================
ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ: *1 βλέπε το δοκίμιο στο βιβλίο για τη γ ΄ λυκείου: ‘Κείμενα Νεοελληνικής λογοτεχνίας’. *2 βλέπε ό. π. *3 Αντιγραφή από το βιβλίο του Χ. Τσολάκη ‘από το λόγο στη συνείδηση του λόγου’. (Εκεί παρατίθεται αυτή η παράγραφος ως παράδειγμα ότι η θεματική πρόταση βρίσκεται κάπου στο μέσον, κάτι με το οποίο δεν συμφωνώ γιατί η παράγραφος είναι πολλαπλή με ατελείς και γιατί εξάλλου, όπως υποστηρίζω σε άλλα μπλοκ, η θεματική πρόταση δεν βρίσκεται ποτέ στο μέσον μιας παραγράφου).
============= ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ Η ΛΟΓΙΚΗ ΣΤΟΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΛΟΓΟ
-Στα σημειώματα αυτά ασχολούμαι κυρίως με τη Λογική στον πραγματικό λόγο. Η επιστήμη της Λογικής και τα εγχειρίδιά της καταγίνονται με απομονώσεις, με αριστοτεχνικές δηλαδή κατασκευές και έτσι δεν αντιμετωπίζουν ζητήματα που ενδιαφέρουν τον καθημερινό, τον πραγματικό θα έλεγα λόγο. - Βέβαια, οι απομονώσεις, που πρώτος τις ξεκίνησε ο μέγας Αριστοτέλης, βοήθησαν τους επιστήμονες της Λογικής να εξιχνιάσουν ένα σωρό βασικά ζητήματα (πχ κρίσεις, έννοιες, συλλογισμούς, κλπ) και να εξακοντίσουν τον άνθρωπο στο φεγγάρι και σε άλλα πολλά επιτεύγματα, αλλά δεν λύνουν κάποια βασικά ζητήματα του καθημερινού λόγου. -Τα ζητήματα του πραγματικού λόγου, όπως τι είναι παράγραφος και πώς κατασκευάζεται, απασχόλησαν πολλούς που είχαν και έχουν σχέση με τον καθημερινό λόγο, και ιδίως τους φιλόλογους. Αυτοί είπαν μερικά πράγματα αλλά μη όντες αυστηρώς επιστήμονες της Λογικής, πολλά από αυτά που είπαν και λένε ακόμα πάσχουν είτε από ασάφεια είτε από λάθη. Η θεωρία δομής της παραγράφου που αναπτύχθηκε κυρίως από το 1960 και μετά {και σταμάτησε περιέργως γύρω στα 1978,μια και μετά δεν βρίσκουμε βιβλία που να αναφέρουν κάτι περισσότερο από όσα εκδόθηκαν μέχρι τότε} είναι έργο κυρίως των φιλολόγων και όχι κάποιων αυστηρώς επιστημόνων της Λογικής, με συνέπεια να περιέχει ασάφειες και λάθη. -Λάθη, ασάφειες και παραλείψεις της θεωρίας δομής των παραγράφων είναι: α) Λάθη, πχ= ότι η περιγραφή προχωρεί παραγωγικά (ενώ προχωρεί διαιρετικά), ότι η θεματική πρόταση μπορεί να βρίσκεται ορισμένες φορές στο μέσον της παραγράφου (ενώ δεν βρίσκεται ποτέ στο μέσον), ότι υπάρχει παράγραφος με επεξηγήσεις (επεξηγήσεις πρέπει να βάζουμε όταν χρειάζεται, αλλά αυτό δεν σημαίνει 'παράγραφος με επεξηγήσεις'). β) Ασάφειες, πχ= ο όρος λεπτομέρειες (περιλαμβάνει τα πάντα, άρα πρέπει να διευκρινιστεί πότε και πού μπορεί να χρησιμοποιείται), η φράση "η παράγραφος αναπτύσσεται με λεπτομέρειες κλπ" που και ασάφειες περιέχει και ταυτολογίες. γ) Παραλείψεις, πχ: δεν λέει η θεωρία ρητά και κατηγορηματικά τι είναι παράγραφος, τα κυριότερα είδη των περιγραφικών, αφηγηματικών και αποδεικτικών παραγράφων, ποια είναι η θεματική πρόταση σε μια περιγραφική και ποια σε μια αφηγηματική παράγραφο, και πάρα πολλές άλλες παραλείψεις.
* ========= *-Τα λάθη αυτά, τις ασάφειες και τις παραλείψεις της θεωρίας δομής των παραγράφων τα επεξεργάστηκα στο βιβλίο μου "Για την Παράγραφο", που εκδόθηκε το 2004, που το περιεχόμενό του, μαζί με κάποιες παραπέρα βασικές διευκρινίσεις (πχ. πότε και πώς χρησιμοποιούμε επαγωγικό συλλογισμό και πότε και πώς παραγωγικό) τις αναφέρω σε μπλοκ που ανάρτησα. ==========
Τα ιστολόγιά μου
- Έκθεση Λυκείου (από τον Δ. Τσαμαρδίνο, Θεσσαλονίκη) = για μαθητές
- Έκθεση Λυκείου, θέματα και σκέψεις = για μαθητές
- Μαθήματα για την έκθεση λυκείου = για μαθητές
- Συλλογισμοί
- Συλλογισμοί και είδη παραγράφων
- ΑΠΟΔΕΙΚΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ
- ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ (Δομή) ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ
- Κειμενικά είδη
- Προβληματισμοί φιλολόγων για το συλλογισμό κλπ
- Παραγωγή κειμένου, Λαθεμένη θεωρία
- A paragraph (η αριστοτελική άποψη)
- Λογική 2 (Logic 2)
- Αιτίες, αναγκαίες και επαρκείς
