Παρασκευή 28 Απριλίου 2017

18) Η θεωρία δομής και η Παραγωγή Λόγου

-Σε όλα τα μπλοκ που έχω αναρτήσει υποστηρίζω ότι η θεωρία δομής που υπάρχει σήμερα περιέχει λάθη και είναι ημιτελής. Με συνέπεια οι αναλύσεις που κάνουν οι φιλόλογοι με βάση αυτή τη θεωρία να είναι πολλές φορές λανθασμένες.
-Το κακό ξεκινάει,εκτός των άλλων, και από έναν όρο που έχουν εισάγει στη θεωρία, τον όρο "λεπτομέρειες" και με βάση τον οποίο κάνουν τις αναλύσεις τους. Πετάξανε στην άκρη την έννοια προκείμενες, ή την έννοια αποδεικτικές προτάσεις και λύνουν όλα τα προβλήματα με την έννοια "λεπτομέρειες". Αλλά έτσι είναι, πράγματι, εύκολο να λύσεις τα πάντα. Πχ στην ερώτηση πώς αναπτύσσεται η παράγραφος "ο Σωκράτης ήταν θνητός, γιατί ήταν άνθρωπος", μπορείς να απαντήσεις "με λεπτομέρειες" και σ' αυτή την απάντησή σου δεν δικαιούται να φέρει κανένας αντίρρηση, γιατί η θεωρία λέει ότι "η παράγραφος αναπτύσσεται με λεπτομέρειες, με...., με...". Θέλω να πω δηλαδή ότι ο όρος λεπτομέρειες είναι τόσο ευρύς και τόσο γενικός που περιλαμβάνει τα πάντα και ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί για όλες τις περιπτώσεις.

-Παρακολουθείστε λόγου χάρη μιαν ανάρτηση σε ένα μπλοκ όπου παρατίθεται κείμενο του Ουμπέρτο Έκο σχετικό με τη διαφήμιση και τη βία*, και όπου στην ερώτηση για τη δομή της δεύτερης παραγράφου,αναφέρεται ως σωστή απάντηση ότι αναπτύσσεται με θεματική πρόταση και "με λεπτομέρειες !" και στην ερώτηση για τη μέθοδο ανάπτυξης αναφέρεται "με συνδυασμό μεθόδων και συγκεκριμένα περιλαμβάνει αίτιο-αποτέλεσμα,επίσης, χρησιμοποιείται παράδειγμα". Η απάντηση δηλαδή είναι ότι ο μπαξές περιέχει από όλα, και λεπτομέρειες και αίτιο και αποτέλεσμα και παράδειγμα κτλ.
   -Ένας έξυπνος λοιπόν μαθητής, στην ερώτηση πώς δομείται η τάδε παράγραφος μπορεί άνετα να απαντήσει "με λεπτομέρειες" και στην ερώτηση ποια είναι η μέθοδος ανάπτυξης να δει αν υπάρχουν κάποια από τα γνωστά στοιχεία, που φυσικά κάποια θα υπάρχουν οπωσδήποτε, και να απαντήσει πχ "με αίτια, αποτελέσματα, σύγκριση αντίθεση, παραδείγματα" κλπ. Μάλιστα όταν ένα κείμενο ή ένα μέρος του περιέχει περισσότερους από έναν συλλογισμούς, ασφαλώς θα περιέχει τότε περισσότερα από ένα από αυτά τα στοιχεία.
 [*, Προσθήκη 15/12/2011: Το κείμενο του Ουμπέρτο Έκο όπου διερευνά τη σχέση διαφήμισης και βίας, έχει αναρτηθεί από τα φροντιστήρια othisi . Θα το βρείτε αναζητώντας : Ουμπέρτο Έκο κείμενο για τη διαφήμιση}.

-Για να συμπληρώσω, πρέπει να πω ότι όχι μόνον οι αναλύσεις που γίνονται με βάση τη σημερινή θεωρία δομής είναι πολλές φορές λαθεμένες, αλλά και οι ερωτήσεις είναι ενίοτε λαθεμένες. Πχ για το παραπάνω κείμενο του Έκο υπάρχει η ερώτηση πώς δομείται η δεύτερη παράγραφος και αμέσως μετά η ερώτηση με ποια μέθοδο αναπτύσσεται αυτή η παράγραφος. Θαρρείς και η μέθοδος δομής είναι διαφορετική από τη μέθοδο ανάπτυξης !!!
-Και για να συντομεύω: η μέθοδος δομής ή με άλλα λόγια η μέθοδος ανάπτυξης μιας (αποδεικτικής) παραγράφου είναι μια και μόνη: όπως είπε ο Αριστοτέλης στα Αναλυτικά του, είναι με συλλογισμό = με ένα δηλαδή από τα είδη συλλογισμού.

-Το ερώτημα τώρα είναι πώς αναπτύσσεται, πώς κατασκευάζεται, πώς δομείται ένας συλλογισμός. Η απάντηση είναι με προκείμενες (μετά τις οποίες ακολουθεί το συμπέρασμα). Οπότε προκύπτει το ερώτημα ποιες είναι ή από πού θα βρούμε προκείμενες. Στο δεύτερο αυτό ερώτημα η απάντηση είναι ότι Α) 1,προκείμενες είναι οι αιτιολογήσεις, και 2, το παράδειγμα/ παραδείγματα και Β) ότι προκείμενες μας δίνει ή αντλούμε: η σύγκριση ομοιότητας ή αντίθεσης δυο πραγμάτων,τα αίτια, τα αποτελέσματα, και η διαίρεση ενός "πράγματος", αλλά και τα συμπεράσματα προηγούμενων συλλογισμών μας.

-Ώστε το ερώτημα δεν είναι πώς αναπτύσσεται η (αποδεικτική) παράγραφος, όπου η απάντηση είναι "με κάποιον συλλογισμό", αλλά από πού βρίσκουμε προκείμενες για να στοιχειοθετήσουμε ένα συμπέρασμα/ για να καταλήξουμε σε συμπέρασμα.

- Με άλλη διατύπωση: Ορισμένα στοιχεία μας δίνουν τη δυνατότητα να συμπεράνουμε. Όλα αυτά τα στοιχεία ο Αριστοτέλης τα ονόμασε προκείμενες (μπορούμε να τα πούμε και αποδεικτικά στοιχεία, ή αποδεικτικές προτάσεις). Τέτοια στοιχεία είναι το παράδειγμα/ παραδείγματα, η αιτιολόγηση, τα αίτια, τα αποτελέσματα,η σύγκριση και αντίθεση, η διαίρεση, και τέλος συμπεράσματα προηγούμενων συλλογισμών μας.
-Οπότε έχουμε το εξής σχήμα:
-Παράδειγμα/ παραδείγματα + συμπέρασμα = συλλογισμός (βλέπε Ρητορική Αριστοτέλους),
-Αιτιολόγηση/ αιτιολογήσεις + συμπέρασμα = συλλογισμός
-Αίτια και ποια ή πόσα είναι αυτά = συλλογισμός
-Αποτελέσματα και ποια ή πόσα είναι αυτά (ή αν είναι ευμενή ή δυσμενή για τον άνθρωπο και την κοινωνία) = συλλογισμός
-Σύγκριση και αντίθεση + συμπέρασμα = συλλογισμός
-Το ποια και πόσα μέρη μας δίνει μια (λογική) διαίρεση= συλλογισμός [Πχ η ποίηση μπορεί να χωριστεί σε τρία είδη: σε λυρική, επική και δραματική].
-Συμπεράσματα προηγούμενων συλλογισμών μας + νέο από αυτά συμπέρασμα = συλλογισμός.

-Υστερόγραφο: Στο παραπάνω κείμενο του Ουμπέρτο Έκο, η "δεύτερη παράγραφος" δεν είναι μια και μόνη παράγραφος, άρα δεν μπορούμε να την ονομάσουμε παράγραφο, αλλά αποτελείται από πολλές παραγράφους, οπότε πρέπει να την ονομάσουμε ή "κείμενο, ή μικροκείμενο", ή "πολλαπλή παράγραφο". Θέλω να πω ότι αν γίνει μια ενδελεχής μελέτη της δομής, που ακόμα δυστυχώς δεν έχει γίνει, θα διευκρινιστούν πολλά ζητήματα και θα ονομαστούν ορισμένα πράγματα έτσι όπως πρέπει να ονομαστούν και όχι κατά τη γνώμη αυτού ή εκείνου του διανοητή. Γιατί το σωστό όνομα μας προστατεύει, όπως είναι γνωστό, από το χάος.

ΣΥΝΟΠΤΙΚΑ (προσθήκη 21/12/12): Η παραγωγή λόγου εξηγείται σήμερα με τη θεωρία δομής και οι αναλύσεις κειμένων στηρίζονται στα όσα λέει αυτή η θεωρία. Αλλά δυστυχώς η θεωρία είναι ημιτελής και περιέχει λάθη:

-Πρώτο λάθος: δεν έχει καθορίσει τι είναι παράγραφος (ορθός ορισμός: ένα μέρος από ένα κείμενο όπου εξετάζεται ένα νοηματικό σημείο από το θέμα, μέρος συνδεδεμένο με άλλα μέρη όπου εξετάζονται άλλα νοηματικά σημεία από το ίδιο θέμα). Έτσι, ονομάζει παράγραφο ένα τυχαίο μέρος του κειμένου που απλώς ξεκινάει με κεφαλαίο γράμμα και κάποτε κάπου κλείνει με τελεία (=απαρχαιωμένος ορισμός της παραγράφου). Αυτό το τυχαίο μέρος, που σωστότερα είναι να το ονομάζουμε "μικροκείμενο" ή "ενσωμάτωμα παραγράφων", περιέχει πολλές παραγράφους και όχι μόνο μια.
- Δεύτερο λάθος: έχει παραμερίσει τον όρο προκείμενες και τον έχει αντικαταστήσει με τον όρο λεπτομέρειες. Όρος που είναι χαοτικός, γιατί μπορεί να περιλάβει τα πάντα.
 - Τρίτο λάθος: τα βιβλία του λυκείου καταγίνονται με τον λόγο πειθούς, αλλά δεν έχουν ούτε ένα κεφάλαιο για τον αποδεικτικό λόγο, έτσι που ο μαθητής να διαχωρίζει μέσα του τον έναν λόγο από τον άλλον.
-  Τέταρτο λάθος είναι ότι η θεωρία δομής δεν παρακολουθεί την εξέλιξη της επιστήμης της Λογικής για να αναμορφώνει τα όσα περιέχει. Και να αναμορφώνει επομένως και τις αναλύσεις κειμένων, τον κατατοπισμό των μαθητών και τις ερωτήσεις που τους θέτει. Ήδη από το 1991 αναφέρονται σε βιβλία "Λογικών" άλλα κριτήρια, τέσσερα στον αριθμό, για τη διάκριση μεταξύ παραγωγικών και επαγωγικών συλλογισμών, ενώ το ότι "οι παραγωγικοί οδεύουν από το γενικό στο ειδικό" και οι επαγωγικοί από ειδικό στο γενικό" δεν θεωρείται πλέον ασφαλές κριτήριο. Έτσι, παρουσιάζεται το φαινόμενο να βάζουν στις πανελλήνιες εξετάσεις οι φιλόλογοι της αρμόδιας επιτροπής συλλογισμούς που και οι ίδιοι δεν είναι σίγουροι αν είναι επαγωγικοί ή παραγωγικοί (βλέπε θέμα πανελληνίων εξετάσεων ή 2002 ή 2004, που προκάλεσε μεγάλο σάλο).
- Άλλα λάθος, σωστότερα απαρχαιωμένη αντίληψη που περιέχει η θεωρία δομής, είναι ότι η θεματική πρόταση μπορεί να βρίσκεται στο μέσον μιας παραγράφου. Πράγμα, θα πω, που δεν συμβαίνει ποτέ, γιατί δεν υπάρχει συλλογισμός που να έχει το σχήμα "προκείμενες, συμπέρασμα, προκείμενες". Όσο να ψάξει κανείς τα εγχειρίδια Λογικής δεν θα βρει τέτοιον συλλογισμό. Άρα και αυτό πρέπει να εξεταστεί για να δούμε τι συμβαίνει και να δώσουμε τη λύση που πρέπει, και όχι να ακολουθούμε στη σημερινή εποχή των ηλεκτρονικών υπολογιστών, την άποψη των σχολαστικών του μεσαίωνα από τους οποίους νομίζω ότι προέρχεται.
- Τέλος, ένα λάθος είναι πώς αναπτύσσεται η (αποδεικτική και η συγγενική της του λόγου πειθούς) παράγραφος. Κατά πώς είπε ο Αριστοτέλης στα Αναλυτικά του αναπτύσσεται με συλλογισμό. Με μια δηλαδή και μοναδική μέθοδο. Από εκεί και πέρα το ερώτημα είναι ποιες είναι προκείμενες για ένα συλλογισμό.
- {Αυτά για τον αποδεικτικό λόγο. Όσον αφορά τον περιγραφικό, λέει η θεωρία δομής ότι η περιγραφή προχωρεί παραγωγικά από το αντικείμενο στα μέρη του. Αλλά αυτό σημαίνει διαίρεση, άρα η περιγραφή προχωρεί διαιρετικά από το όλον, δηλαδή από το αντικείμενο, στα μέρη του. Διαιρούμε το αντικείμενο στα σπουδαιότερα μέρη του, και αναφέροντας τα μαζί με τα χαρακτηριστικά τους, περιγράφουμε το αντικείμενο- Το ίδιο συμβαίνει και με τον αφηγηματικό λόγο: αναπτύσσεται και αυτός με διαίρεση, διαιρούμε δηλαδή το χρόνο σε μέρη, σε τμήματα, και σε κάθε τμήμα αναφέρουμε τη δράση που έκανε ο πρωταγωνιστής ή ένας δευτερότερο πρόσωπο).
============

Τα ιστολόγιά μου


17) Τα παραδείγματα είναι προκείμενες συλλογισμού

((6/9/2022 Παράκληση, σχολιάστε τις αναρτήσεις μου είτε θετικά είτε αρνητικά. Θα είναι μια ευπρόσδεκτη ικανοποίηση για την προσπάθεια που κατέβαλα. Ακόμα και οι αρνητικοί σχολιασμοί, θα βοηθούσαν να διορθώσω ορισμένες απόψεις. Ευχαριστώ)

- Το τι είναι παράδειγμα μάλλον παιδεύει τη διανόηση ακόμα, παρότι ο Αριστοτέλης μίλησε για το τι είναι ένα παράδειγμα. Με λίγα λόγια και για να μη μακρηγορώ, ερμηνεύοντας αυτά που λέει ο Αριστοτέλης και που θα τα δούμε παρακάτω, θα πω ότι το παράδειγμα ή τα παραδείγματα είναι σε έναν συλλογισμό οι προκείμενες με βάση τις οποίες βγαίνει το συμπέρασμα.*

Ο Αριστοτέλης για το τι είναι στη Λογική το παράδειγμα, αναφέρει τα παρακάτω:
(Ρητορική, βιβλίο 1, μετάφραση Δρ Η. Π. Νικολούδη, έκδοση Οδυσσέας Χατζόπουλος Αριστοτέλης Άπαντα βιβλίο 28 – Σχόλια: φιλολογική ομάδα Κάκτου)
Σελ. 61 . . .Από τις μεθόδους, δυνάμει των οποίων αποδεικνύουμε πραγματικά ή φαινομενικά, καθώς ακριβώς προκειμένου και για τη διαλεκτική το ίδιο και στην περίπτωση της ρητορικής, η μία είναι η επαγωγή και η άλλη ο συλλογισμός πραγματικός ή φαινομενικός, καθότι και εδώ το παράδειγμα είναι επαγωγή, το ενθύμημα συλλογισμός και το φαινομενικό ενθύμημα φαινομενικός συλλογισμός. Ονομάζω ως εκ τούτου ενθύμημα τον ρητορικό συλλογισμό και παράδειγμα τη ρητορική επαγωγή. Όλοι εξάλλου οι ρήτορες δημιουργούν πίστεις χρησιμοποιώντας ως αποδεικτικά μέσα είτε ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ είτε ΕΝΘΥΜΗΜΑΤΑ και τίποτα άλλο πέρα από αυτά.
… Το τι διαφορά υπάρχει μεταξύ παραδείγματος και ενθυμήματος είναι φανερό από τα Τοπικά (εκεί πράγματι, πρωτοέγινε λόγος για συλλογισμό και επαγωγή, δηλαδή η κατάδειξη επί τη βάσει πολλών και ομοίων περιπτώσεων ότι έτσι έχει το πράγμα στη διαλεκτική είναι επαγωγή και στη ρητορική παράδειγμα ' {Βλέπε Τοπικά Α 12} όταν όμως από την παρουσία ορισμένων πραγμάτων προκύπτει δυνάμει αυτών κάτι διαφορετικό από αυτά με το να είναι αυτά [ αληθή] είτε σε όλες είτε στις περισσότερες περιπτώσεις στη διαλεκτική [καλείται] συλλογισμός και στη ρητορική ενθύμημα.
Σελ. 63 . . . Ενώ όμως δεν είναι λιγότερο πειστικοί οι λόγοι οι οποίοι συγκροτούνται από παραδείγματα, χειροκροτούνται περισσότερο αυτοί που κάνουν χρήση ενθυμημάτων.
(Ώστε: ο Αριστοτέλης λέει ότι το ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ είναι ΕΠΑΓΩΓΗ)

(Σημείωση: Στο βιβλίο μου ‘’Για την παράγραφο’’ αναφέρω ότι θεματική πρόταση + παράδειγμα = συλλογισμός, και το ίδιο περίπου βρήκα να αναφέρει και ο Αριστοτέλης στη Ρητορική του. Εδώ διευκρινίζω ότι το παράδειγμα/ παραδείγματα είναι οι προκείμενες ενός συλλογισμού).
========
*-(Προσθήκη 29/11/2011:) Διάφοροι φιλόλογοι λένε, σωστά, ότι τα τεκμήρια χρησιμοποιούνται στα επιχειρήματα και ανάμεσα στα τεκμήρια περιλαμβάνουν και τα παραδείγματα. Έμμεσα λοιπόν, λένε ότι τα παραδείγματα είναι προκείμενες. Επειδή όμως τα παραδείγματα στο συλλογισμό, στο επιχείρημα δηλαδή, μπαίνουν μετά το συμπέρασμα, δεν διέγνωσαν ρητά ότι τα παραδείγματα είναι προκείμενες. Πρέπει όμως να έχουμε υπόψη μας ότι οι προ- κείμενες μπαίνουν πολλές φορές  μετά το συμπέρασμα, πχ "ο Ναπολέοντας ήταν θνητός, γιατί ήταν άνθρωπος". Όπως σ' αυτό το συλλογισμό δεχόμαστε ότι η αιτιολογική πρόταση, η προκείμενη δηλαδή, μπαίνει μετά το συμπέρασμα, έτσι πρέπει να δεχθούμε ότι συμβαίνει πολλές φορές και τα παραδείγματα να μπαίνουν μετά το συμπέρασμα, πχ στον ορισμό: "κατανάλωση είναι η χρησιμοποίηση αγαθών και υπηρεσιών που παράγουν άλλοι, όπως τροφίμων, υποδημάτων, το κούρεμά μας από τον κομμωτή, το οδήγημα από τον οδηγό ενός λεωφορείου με το οποίο ταξιδεύουμε κλπ").
========

Τα ιστολόγιά μου